Μέσα από το πολυπολιτισμικό χωνευτήρι της χώρας μας, όπως το βιώνουμε καθημερινά, αναδύθηκαν και ορισμένοι παράπλευροι προβληματισμοί, τους οποίους δεν είχαμε ίσως την ευκαιρία σε αλλοτινές χρονικές περιστάσεις να ανασκαλέψουμε ή να διερευνήσουμε. Ένας απ’ αυτούς είναι και οι ενδυματολογικοί κώδικες. Οι προβληματισμοί πολλοί, μα φυσικά πολλές και οι απαντήσεις πάνω σ’ αυτούς, ανάλογα από την οπτική γωνία που ο καθένας βλέπει τα πράγματα, ανάλογα τον τρόπο δράσης του, την κοσμοθεωρία του.
Πριν προχωρήσουμε, ας κάνουμε ένα απαραίτητο διαχωρισμό, πρώτον, ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις που αυτοεφαρμόζουν ενδυματολογικούς κώδικες, προκειμένου να αυξήσουν την επιρροή τους και να επιβληθούν στην τάξη που εκμεταλλεύονται και δεύτερον, στις τάξεις που υποχρεώνονται στην χρήση τέτοιων κωδίκων από τους εκμεταλλευτές – εξουσιαστές τους. Aυτή, η δεύτερη περίπτωση, που είναι η πιο άδικη, θα μας απασχολήσει.
Το ζήτημα δεν αφορά μόνο τον ανατολικό κόσμο, αλλά και το δυτικό. Από τη μια αμπάγιας (μαύροι μανδύες) με χιτζάμπ (μαντίλες) ή ντιγκάμπ (άνοιγμα μόνο στα μάτια), μπούργκες, παλτά ή καμπαρντίνες. Από την άλλη πουκάμισα κλειστά στο λαιμό και κουμπωμένα τα μανίκια ως τον καρπό, φούστες ή φορέματα που καλύπτουν και την τελευταία σπιθαμή του σώματος, μαντίλες κεφαλιού, που αφήνουν ακάλυπτο ένα μόνο μέρος του προσώπου.
Άραγε, καθένας απ’ όλους τούτους τους κώδικες ένδυσης των κόσμων μας, αποτελεί παράδοση; Είναι προσωπική και ελεύθερη επιλογή του καθενός ή επιλογή ενός τρίτου; Εξυπηρετούν κάποια σκοπιμότητα ή όχι; Αν ναι, ποια είναι αυτή; Κρύβεται κάποια σημειολογία πίσω από αυτούς; Σχετίζονται με το φύλο και γιατί; Υποκρύπτουν, ίσως, φόβο ή συνειδησιακή υποταγή; Μήπως μέσω αυτών η εξουσία ελέγχει πλήρως τις μάζες; Έχουν σχέση με τις ηθικές αρχές της κοινωνίας που επιβάλλονται;
H ενδυμασία και οι «κανονισμοί» της είναι παράδοση, εφόσον έγιναν συνήθεια που τηρεί επί πολύ χρόνο μια κοινωνία. Μπορεί η «θέσπισή» τους (ας καταχραστούμε τη λέξη) να βασίζεται και να χρησιμοποιεί την καθημερινότητα των μελών της, τις συμπεριφορές τους, την οικονομική τους κατάσταση, τις ηθικές ή πνευματικές αξίες -μεταξύ άλλων την παιδεία και την κουλτούρα-, όμως δεν είναι φτιαγμένοι από αυτή καθαυτή την κοινωνία, αλλά από την κοσμική ή τη θρησκευτική εξουσία που την ελέγχει.
Σημειολογικά, πίσω από την «κατασκευή» των ενδυματολογικών κωδίκων κρύβεται η καταπίεση, ο ολοκληρωτικός έλεγχος, η φίμωση και η χαλιναγώγηση της σκέψης και της ελευθερίας του λόγου και των πράξεων, η επιβολή του φόβου και της βαριάς (πολλές φορές) τιμωρίας από την εξουσία. Είναι πασιφανής ο απώτερος σκοπός όλων αυτών: Η εκμετάλλευση των μαζών. Η απόκτηση της απόλυτης κυριαρχίας. Ο πλουτισμός και η πλήρης επικράτηση των ολίγων.
Το να χρησιμοποιούν οι εξουσιαστές «όσια και ιερά», «νόμους και προφήτες», προκειμένου να επιβάλλουν τη θέλησή τους πάνω σε μια κοινωνία, είναι ό,τι πιο αισχρό. Πώς μπορεί λοιπόν κανείς να μιλήσει για «προσωπική επιλογή» στην ενδυμασία; Ας προτάσσουν, δήθεν, την προάσπιση των ηθικών αρχών των κοινωνιών. Τι σχέση θα μπορούσαν να έχουν η αγάπη, η αλληλεγγύη, η ελευθερία, ο ανθρωπισμός, η δημοκρατία, η δικαιοσύνη, η τιμιότητα, η ισότητα, η αξιοπρέπεια με ένα μακρύ ή κοντό ύφασμα, με μια μαντίλα ή ένα νιγκάμπ, με μια μπούργκα ή μια καμπαρντίνα;
Ο ισχυρισμός ότι υπάρχει μια πρακτική αξία στους ενδυματολογικούς κανόνες, όσον αφορά την εργασία που ασκεί η πλειονότητα, τις καθημερινές συνήθειες, την προσωπική υγιεινή, τις κλιματολογικές συνθήκες, θα έστεκε αν ο καθένας ήταν ελεύθερος να επιλέξει το ρούχο που ήθελε, στο χρόνο και το χώρο που το ήθελε και όχι με επιβολή της «μόδας», του «ιερού» ή της «παράδοσης».
Μα και η κατ’ επίφαση ελεύθερη επιλογή του «προοδευτικού» δυτικού κόσμου, δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια αποδοχή ενδυματολογικών κανόνων τους οποίους αποφασίζουν κερδοσκόποι του χώρου. Νυν υπέρ πάντων… επικερδές εμπόριο. Είναι αυτό που αποκαλούμε «μόδα»· ο συρμός που, έντεχνα επιβάλλεται και υιοθετείται για ένα, συνήθως μικρό, χρονικό διάστημα κάθε φορά. Μια ψευτοκουλτούρα που κρύβει κάτω από την εντυπωσιακή, απαστράπτουσα όψη της την οικονομική εκμετάλλευση και εξάρτηση και σε τίποτα δε διαφέρει από τους άλλους «σκληρούς» κανόνες ένδυσης.
Η χειρότερη αντιμετώπιση στο συγκεκριμένο θέμα αφορά τις γυναίκες, που σαρώνονται κυριολεκτικά από τον ενδυματολογικό τυφώνα των εξουσιαστών. Ένας ανεξήγητος μισογυνισμός που δεν επιτρέπει στη γυναίκα να έχει δικαίωμα να επιλέγει τον τρόπο που θα ζήσει ή θα ντυθεί. Άλλος ρυθμίζει τα της ζωής της, τα της ύπαρξής της. Εξευτελισμός και συνειδησιακός βιασμός, που καμιά σχέση δεν έχει με την παράδοση. Έτσι διατρανώνεται η ταπεινωτική μεταχείρισή τους, ως όντα ενός κατώτερου θεού, ο παραμερισμός και η καθυπόταξή τους σε ένα ισχυρό πατριαρχικό, εξαναγκαστικό σύστημα.
Ο επιβαλλόμενος κώδικας ενδυμασίας και μέσω αυτού η υποταγή και εκμετάλλευση των κοινωνιών, είναι τα ισχυρά εργαλεία του εξουσιαστικού συστήματος, τα μουμιοποιημένα κατάλοιπα, των κερδοσκόπων της ολιγαρχίας. Βρίσκεται στον αντίποδα της ουσίας ύπαρξης των ανθρώπων του μόχθου και των πραγματικών αρχών τους. Μπορούν να αλλάξουν μόνο με την αλλαγή της κουλτούρας, της νοοτροπίας, μόνο με την αφύπνιση και την απαίτηση μεταρρυθμίσεων, με θέσπιση της ελεύθερης επιλογής για τη βελτίωση της ανθρώπινης ζωής και της αξιοπρέπειας.-
Φραγκούλης Π. Κυλαδίτης
Βαθύ γαλάζιο 